Afryka - tu się zaczęła historia Homo sapiens

Ostatnie, liczne badania naukowe z różnych specjalności wskazują zgodnie na kolebkę Homo sapiens na obecnym terytorium Botswany, o powierzchni około jednej trzeciej powierzchni Francji. Vanessa Hayes, genetyk z Uniwersytetu w Sydney stwierdza wręcz: "Znaleźmy wreszcie początkowe siedlisko współczesnej ludzkości".
Z badań genetycznych wynika, że mniej niż 120 000 osób byłoby przodkami wszystkich obecnie żyjących. Ludzie ci musieliby żyć dostatecznie blisko siebie, aby następował przepływ genów. Największa różnorodność genetyczna na Ziemi występuje na południu Afryki i to tam prawdopodobnie narodził się Homo sapiens. Różnorodność ta zmniejsza się w czasie każdej migracji.

Badania mitochondrialnego DNA (pochodzącego z organelli wytwarzających energię w komórce, przekazywanych wyłącznie przez matkę) wskazują na grupę kobiet, od której cała ludzkość odziedziczyła mitochondria. Ta “mitochondrialna Ewa” żyła 200 000 lat temu. Obecnie występują dwie odmiany mitochondrialnego DNA – L0 w Afryce Południowej i L1-6 we wszystkich innych regionach. Badania genomu odmiany L0 pozwoliły na rekonstrukcję jej drzewa genealogicznego. Okazuje się, że pochodzi ona sprzed 200 000 lat i jest to odmiana mitochondrialnej Ewy. Odmiana L1-6 powstała 30 000 lat później i rozpowszechniła się po całym świecie.

Kolebką odmiany L0 jest obszar wokół byłego jeziora Makgadikgadi. 200 000 lat temu był to jedyny obszar sprzyjający życiu na południu Afryki, podczas suszy trwającej 70 000 lat. Panował tam specyficzny mikroklimat, parowanie wody z jeziora powodowało opady w okolicy. Było więc to idealne schronienie dla zwierząt i ludzi. Wraz z poprawą klimatu na sąsiadujących terenach powstają tam inne odmiany genetyczne, np. 130 000 lat temu w Tanzanii i Zambii, 115 000 lat temu na południowym krańcu Afryki. Około 39 000 - 55 000 lat temu następuje migracja do Europy i Azji.

Również badania chromosomu Y (przekazywanego jedynie z ojca na syna) potwierdzają, że kolebką naszego gatunku jest Afryka, a najstarszy wspólny przodek żył 150 000 lat temu.

Badania lingwistyczne Quentina Atkinsona polegające na porównaniu fonemów (podstawowych dźwięków) 504 dialektów wskazują na południowo-zachodnią Afrykę jako kolebkę wszystkich języków. Tam też leży Makgadikgadi. Wiek pierwszego języka datuje się na około 250 000 - 150 000 lat.

Analizy morfologiczne 245 czaszek z całego świata, dokonane przez zespół Aurélien Mounier pozwoliły na ustalenie wyglądu czaszki wspólnego przodka. Jest ona podobna do czaszki sprzed 260 000 lat odkrytej w Florishbad, w Afryce Południowej.

Po migracji na nowe tereny dochodziło do krzyżowania z występującymi tam odmianami homo, pochodzącymi z wcześniejszych migracji z Afryki. Około 600 000 lat temu nastąpiła migracja przodka Homo neanderthalensis z Afryki. Do tej pory uważano, że tylko mieszkańcy Eurazji mają fragmenty DNA neandertalczyka, np. mieszkańcy zachodniej Eurazji mają 2,5% neandertalskiego DNA. Ostatnie badania wykazały, że również wszystkie ludy afrykańskie mają sekwencje DNA Homo neanderthalensis. Byłoby to wynikiem powtórnej migracji neandertalczyka do Afryki. Genom człowieka współczesnego zawiera też ślady krzyżowania z innymi Homo, którzy nie przetrwali (np. Homo denisova).

Wszyscy więc mamy wspólnego przodka żyjącego stosunkowo niedawno: 150 000 - 200 000 lat temu. Odseparowane populacje nie miały więc dostecznie dużo czasu, aby ulec zróżnicowaniu. Oczywiście występują różnice w kolorze skóry, ale jest to wynik przystosowania do warunków klimatycznych. Wysoka zawartość melaniny (pigmentu w skórze), u populacji na obszarach o dużym nasłonecznieniu, chroni przed szkodliwym działaniem promieniowania ultrafioletowego (UV). Zapobiega to nowotworom i infekcjom skóry w przebiegu poparzenia. Natomiast u populacji na wyższych szerokościach geograficznych zawartość pigmentu jest niższa. Sprzyja to syntezie witaminy D3, zachodzącej pod wpływem promieniowania UV. Witamina ta jest konieczna do przyswajania wapnia budującego kości.

A.D. na podstawie:
[1] "On a découvert le berceau de l'humanité", Science et Vie, No 1233, czerwiec 2020.
[2] DNA : historia rewolucji genetycznej / James D. Watson [laureat Nagrody Nobla] oraz Andrew Berry i Kevin Davies. - wyd. 2 popr. i rozsz. - Stare Groszki : Wydawnictwo CIS, 2018.