Afryka Wielkich Jezior: Burundi, Rwanda, Demokratyczna Republika Konga | Tanzania | Uganda

Geografia: Na tym obszarze Afryki występują liczne czynne wulkany. Góry Virunga o wysokości 1900-3000 m n.p.m. tworzą łańcuch ciągnący się przez 50 km. Kratery wulkanów utworzyły jeziora np. jezioro Tanganika, Kivu, Jezioro Wiktorii.
Klimat jest równikowy, z temperaturami około 20-25ºC i obfitymi deszczami.

W państwach tych ważnym działem gospodarki jest rolnictwo. RDK specjalizuje się w uprawach na eksport (palma oleista, kauczuk, bawełna, kawa). Burundi i Rwanda są samowystarczalne w zakresie rolnictwa. W RDK występuje wiele bogactw naturalnych (m.in. miedź, kobalt, diamenty, złoto).
Każdy kraj używa własnej waluty (frank kongijski - CDF, frank burundi - BIF, frank rwandyjski - RWF) [1]. Burundi i Rwanda należą do Wspólnoty Wschodnioafrykańskiej (EAC), a RDK do Wspólnoty Gospodarczej Państw Afryki Środkowej (ECCAS).

Obecnie te trzy państwa są republikami, na których czele stoją prezydenci. System polityczny jest wielopartyjny.

Języki w tym obszarze należą do grupy bantu. W Burundi językiem oficjalnym jest kirundi, a w Rwandzie kinyarwanda. Językiem wehikularnym jest swahili. W RDK językiem oficjalnym jest francuski; w szkołach naucza się w 4 językach narodowych: lingala, ciluba, kikongo i swahili. Na terenie RDK używa się około setki języków miejscowych. Kolonizator belgijski nie chciał upowszechnić języka francuskiego, bo sprzyjałoby to emancypacji i dążeniom wyzwoleńczym. Sprzyjał natomiast rozwojowi lokalnych języków, np. utworzeniu alfabetu.

Na tych obszarach dominuje chrześcijaństwo (około 60% ludności to katolicy, około 10% protestanci). Reszta ludności kultywuje religie tradycyjne.

Rwanda i Burundi są krajami przeludnionymi: gęstość zaludnienia należy do najwyższych na świecie. Spowodowane to jest zarówno łagodnym klimatem jak i historią tych ziem, których nie dosięgło niewolnictwo.

Historia: W dolnym biegu Konga w XIV wieku powstało państwo Kongo, a w 1491 r. jego władcy przyjęli chrześcijaństwo. Pierwsze kontakty z europejskimi kupcami miały miejsce od XV wieku na terenie obecnej RDK i pod koniec XIX wieku na terenie Burundi i Rwandy. Powstanie tych państw związane było z presją populacyjną na tereny atrakcyjne pod względem klimatycznym i glebowym. Władza należała zazwyczaj do elity pochodzenia pasterskiego. Rwanda i Burundi były rządzone przez królów zwanych mwami.
Według nowszych badań migracja ludów pasterskich następowała stopniowo, ludność napływowa nabywała władzę nad osiadłymi wcześniej rolnikami na drodze umów społecznych.
Po Kongresie berlińskim w 1885 r. Belgia otrzymała jako własność osobistą króla Belgów teren RDK. Burundi i Rwanda zostały własnościami niemieckimi po 1894. Po klęsce Niemiec w I wojnie światowej zarządzanie Burundi i Rwandą zostało powierzone Belgii. RDK otrzymała niepodległość w 1960 roku, a Burundi i Rwanda w 1962 r.
W 1994 roku w Rwandzie konflikt między Hutu a Tutsi doprowadził do ludobójstwa - zginęło prawie milion ludzi. Ostatnio ustalono, że rządzący Francją pozwolili, aby winowajcy zbiegli na teren Zairu [2].

Literatura reprezentowana jest przez:
Antoine-Roger Bolamba (RDK) – L'Échelle de l'araignée (1938).
Georges Mbill a paang Ngal (RDK) – Giambatista viko ou le viol du discours africain (1975).
Michel Kakoya (Burundi) - Sur les traces de mon père 91968), Entre deux mondes (1971).
Séraphin Kabanyegeye (Burundi) – Abats d'une vie (1978).
Louis Katamari (Burundi) – Soweto ou le Cri de l'espoir (1980).
Saverio Naigiziki (Rwanda) – Escapade rwandaise (1950), L'Optimisme (1954).
Jean-Baptiste Matabaruka (Rwanda) – Les Feuilles de mai, Les Champs du tamtam (1963).
Cyprien Rugamba (Rwanda) – le Prélude (1980).
Vumbi Yoka Mudimbe (RDK) – uratował wiele dzieł tradycyjnej „szarej” literatury (spisanej w niewielkim nakładzie, często ręcznie); powieści: Entre les eaux (1973), Le Bel Immonde (1976), L'Écart (1979), Shaba deux (1989), poezja: Déchirures (1971), Entretailles (1973), L'Autre Face du royaume (1973).
Alexis Kagamé (Rwanda) – La Philosophie bantoue-rwandaise de l'être (1956) – dzieło o tradycji ustnej w Rwandzie.

Opracowała A.D. na podstawie:
[3] Civilisation progressive de la francophonie / Jackson Noutchié Njiké. - Paris : CLE International, 2003.
[4] Pomocnik Historyczny Polityki "Dzieje Afryki" Nr 8/2020.
[5] Wikipedia.
zob. też Przyrodnicze dziedzictwo w Demokratycznej Republice Konga - cel pierwszej wycieczki do Afryki, autor: krafal,
Gospodarka krajów misyjnych

Zjednoczona Republika Tanzanii

Większa część kontynentalnej Tanzanii leży na Wyżynie Wschodnioafrykańskiej ograniczonej od zachodu uskokami tektonicznymi Wielkiej Doliny Ryftowej. Dolina ta jest od lat obszarem badań – odnaleziono tutaj ślady i szczątki hominidów sprzed 2 mln lat.
W północnej Tanzanii występuje wulkaniczny masyw Kilimandżaro. Najwyższy wulkan, Kibo, osiąga 5895 m n.p.m., a jego krater ma 2 km średnicy i głębokość 200 m; najwyższy wierzchołek Kibo nazwano Uhuru (wolność). Równiny Parku Narodowego Kilimandżaro wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. Najpopularniejszy szlak na szczyt Kilimandżaro, Marangu Route nazywany jest też Coca-Cola Route.
Na terenie Tanzanii znajdują się inne skarby UNESCO: Park Narodowy Serengeti, Obszar Chroniony Ngorongoro, odwiedzane przez 200-400 tys. osób rocznie. Parki narodowe, rezerwaty i inne obszary chronione stanowią 40% powierzchni Tanzanii.

Na granicy z Ugandą i Kenią leży Jezioro Wiktorii – największe jezioro w Afryce. Natomiast jezioro Tanganika o długości 660 km należące również do DRK, Burundi i Zambii jest drugim pod względem głębokości jeziorem słodkowodnym świata (1471 m).
Zanzibar (lub Unguja) jest wyspą koralową, która wraz z Pembą i kilkoma innymi wyspami tworzy archipelag Zanzibar. Znana jest z uprawy przypraw, plaż i czystej wody.

Około 95% ludności stanowią ludy Bantu (Njamwezi-Sukuma, Hehe, Makunde, Bena), ponadto mieszkają tu ludy nilockie (Masajowie) i kuszyckie; ogółem ponad 120 ludów. W 2010 roku Tanzania liczyła 42 miliony mieszkańców, w 2017 roku około 54 miliony. Oficjalne języki to swahili i angielski, ale używanych jest tutaj około 100 języków.
Chrześcijanie stanowią ponad 60% ludności, muzułmanie ponad 35%. Nadal żywe są miejscowe religie tradycyjne.

Stolicą Tanzanii był do l981 roku port Dar es Salaam. Nazwa miasta oznacza po arabsku „domostwo pokoju”. Założony został w 1862 roku przez sułtana Zanzibaru Majida ibn Saida. Potem był stolicą Niemieckiej Afryki Wschodniej. Tutaj znajduje się nadal siedziba rządu i wielu instytucji państwowych.
Prezydent Nyerere wybrał na stolicę Dodomę, z powodu położenia w środkowej części kraju. Tutaj znajduje się siedziba Zgromadzenia Narodowego i Chama Cha Mapinduzi (Partii Rewolucji).
Walutą jest szyling tanzański (TZS). Tanzania należy do Wspólnoty Wschodnioafrykańskiej (EAC) i Południowoafrykańskiej Wspólnoty Rozwoju (SADC).

Turystyka stanowi istotne źródło dochodu. Turyści odwiedzają parki narodowe, obiekty wzniesione przez Europejczyków na Zanzibarze. Zainteresowaniem cieszy się etnoturystyka, szczególnie dotyczy to ludów pasterskich (Masajowie).

Historia: Do ok. 1000 r. p.n.e.w Afryce Wschodniej mieszkali myśliwi-zbieracze. Prawdopodobnie ich dziełem są malowidła naskalne w regionie Kondoa-Irangi w Tanzanii. Potem na te tereny napłynęli Kuszyci, a następnie ludy Bantu. W regionie Jeziora Wiktorii istniały autorytarne królestwa. Suchy klimat i niewielkie plony uniemożliwiały wyżywienie większej liczby mieszkańców.
W środkowej i zachodniej Tanzanii rozwinął się system ponad wodzów zwanych ntemi. W XIX wieku było ich ponad 200, z których każdy miał około 1000 poddanych. Ok. 1840 roku w wyniku najazdu uchodźców Ngoni z królestwa Zulu, mających przewagę wojskową (dzidy, jazda), system ten upadł. Jednocześnie rosła liczba arabskich handlarzy niewolników. Plemiona na obszarach, przez które przechodziły szlaki karawan, pobierały podatki od kupców. Ludność pomagała jako tragarze albo organizatorzy obław na niewolników.

Na obszar wybrzeża ludy Bantu dotarły ok. 2000 lat temu. Utrzymywały kontakt z cesarstwem rzymskim - Rzymianie wiedzieli o istnieniu Kilimandżaro i wielkich jezior.
Najstarsze budynki muzułmańskie powstały w IX wieku. Arabowie kupowali kość słoniową, heban, przyprawy i złoto, a sprzedawali dobra orientalne.
Język swahili rozpowszechnił się na wybrzeżu w XI wieku, a większość słow arabskich przyjęła się później. Pomiędzy XIII a XV wiekiem na wybrzęzu powstało ponad 30 miast-państw kultury swahili, z których każde miało swojego sułtana. W architekturze tego okresu widoczne są wpływy arabskie.
W połowie XIII wieku ośrodek handlu złotem przesunął się z Mogadiszu na wyspę Kilwa. Bito tu własną monetę, a mennica była pierwszą w strefie podrównikowej Afryki saharyjskiej. Na wyspie znajdował się największy i najbogatszy na wybrzeżu w tym czasie meczet i wielki pałac z basenem, Husuni Kubwa.
Okres świetności zakończył się w 1505 roku po podboju tych terenów przez Portugalczyków.
W roku 1698 marynarka wojenna sułtana Omanu zdobyła Fort Jesus, portugalską fortecę w Mombasie. Zapoczątkowało to podbój tych ziem przez Arabów.
W latach 1804-1854 sułtanem Omanu był Sayid Said. W roku 1827 jego marynarka wojenna podbiła Mombasę i przejęła kontrolę nad całym wybrzeżem. Sułtan Said utworzył bazę na Zanzibarze i założył tam plantacje goździkowców, a w roku 1840 przeniósł stolicę z Omanu na Zanzibar.

W roku 1886 ustalono granicę podziałów wpływów między Wielką Brytanią a Niemcami. W okresie 1888-1889 pas wybrzeża należał do Niemieckiej Spółki Wchodnioafrykańskiej.
W latach 90-tych XIX wieku wybuchła epidemia pomoru bydła i czarnej ospy. Wystąpiła plaga szarańczy i susza, co spowodowało głód i choroby. W latach 1890-1914 liczba ludności znacznie spadła.
W koloniach niemieckich uprawiano trzcinę cukrową, kauczukowiec, kawę, bawełnę, agawę sizalową. W latach 1905-1907 około 20 grup etnicznych walczyło w powstaniu Maji-Maji przeciwko kolonizatorom niemieckim.
W czasie I wojny światowej, do stycznia 1918 roku alianci zajęli większość Niemieckiej Afryki Wschodniej. Kraj został przejęty przez Ligę Narodów. Dystrykt Ruanda-Urundi przypadł Belgii, Tanganikę przekazano Wielkiej Brytanii. W roku 1923 rozporządzenie o ziemi przyznało prawo do ziemi Afrykanom.
W czasie II wojny światowej około 100000 mieszkańców Tanganiki walczyło u boku aliantów.
W demokratycznych wyborach w 1958 roku partia Afrykański Narodowy Związek Tanganiki (TANU) zdobyła wszystkie miejsca z wyjątkiem jednego.

Tanzania powstała w 1964 roku z połączenia Tanganiki i Zanzibaru. Prezydentem został wówczas Julius Nyerere, który od 1977 roku pozostawał również liderem rządzącej Partii Rewolucji powstałej na skutek połączenia TANU i Partii Afroszyrazyjskiej z Zanzibaru. Od chwili utworzenia partii Tanzania pozostawała państwem jednopartyjnym. Nyerere ogłosił budowę socjalizmu i przyłączenie Tanzanii do krajów bloku socjalistycznego. Tanzania udzielała pomocy ruchom wyzwoleńczym w Mozambiku, Rodezji, Namibii i RPA, nawiązała współpracę w Chianmi i ZSRR.
W latach 1971-1972 Tanzania popierała obalonego w Ugandzie A. M. Obote, w 1979 roku interweniowała podczas wojny domowej w Ugandzie.
W roku 1985 Nyerere przekazał urząd prezydenta A. H. Mwinyi.
W 1992 roku wprowadzono system wielopartyjny, w wyborach w 1995 roku zwyciężyła Partia Rewolucji, a prezydentem został B. Mkapa.
Obecnie prezydentem jest John Magufuli.

Nauka: W Tanzanii działa ponad 30 uniwersytetów [1], z których najważniejsze to: w Dar es Salaam (od 1961 roku), Tanzański Uniwersytet Otwarty (od 1992 roku), w Dodomie (od 2007 roku) i w Aruszy (od 2003 roku). Działa też Uniwersytet Rolniczy im. Edwarda Sokoine w Morogoro i wiele wyższych szkół zawodowych typu college.

Opracowała A.D. na podstawie:
[2] Tanzania Kraina Wielkiej Doliny Ryftowej, International Masters Publishers, 2012.
[3] Geografia turystyczna świata. Nowe trendy. Regiony turystyczne / Maciej Jędrusik, Jerzy Makowski, Florian Pit. - Warszawa : Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2018.
[4] Tanzania Północna / Philip Briggs. - Warszawa : Global PWN, 2009.
[5] Encyklopedia Gazety Wyborczej. - Kraków : Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006.
[6] Wikipedia
zob. też: Tanzania - od kolebki ludzkości do śniegów Kilimandżaro, autor: krafal,
Gospodarka krajów misyjnych,
[1] Literatura tanzańska; filmy na Youtube:
[2] Serengeti
[3] Park Narodowy Serengeti
[4] Tanzania przeżyć suszę
[5] Tanzania - energia solarna
[6] Tanzania Spirit of Africa in 4K (po angielsku)
[7] Zanzibar 2020
[8] W masajskiej wiosce
[9] Mount Kilimanjaro (po angielsku)

Republika Ugandy

Geografia: Większość powierzchni Ugandy zajmuje Wyżyna Środkowoafrykańska, na wyżynie występują góry wyspowe, z których najwyższą jest wulkan Elgon (4321 m n.p..). Wzdłuż zachodniej granicy biegnie Wielki Rów Afrykański z masywami wulkanicznymi Wirunga i Ruwenzori oraz jeziorami Alberta i Edwarda, na południu leży Kotlina Jeziora Wiktorii. Najwyższy szczyt to Góra Małgorzaty (5109 m n.p.m.) w masywie Ruwenzori.
Główne rzeki to Nil z wodospadami Owena i Murchisona; Kagera i Kafu. Rzeki należą do dorzecza Nilu, część uchodzi do jezior.
Klimat jest podrównikowy ze średnimi miesięcznymi temperaturami 20-22ºC na południu i 24-26ºC na północy.

Około 70% ludności stanowią ludy Bantu (m.in. Gandowie, Nioro, Nankole, Gisu, Soga), ponadto ludy nilockie (Acholi, Karamodżong). Przyrost naturalny należy do najwyższych na świecie, całkowita liczba ludności w roku 2020 wynosiła ponad 43 miliony.
Walutą jest szyling ugandyjski (UGX). Uganda należy do Wspólnoty Wschodnioafrykańskiej (EAC) i Wspólnego Rynku Afryki Wschodniej i Południowej (COMESA).
Językami urzędowymi są angielski i suahili. Używane są języki z różnych grup językowych, w okolicy stolicy język luganda.
Chrześcijaństwo jest religią dominującą (85%).

Historia: Na początku naszej ery ludy na terenie obecnej północnej Ugandy, głównie ludy Bantu, prowadziły osiadły tryb życia i zajmowały się rolnictwem. W pierwszej połowie I tysiąclecia podporządkowali je sobie Niloci. Na przełomie XIV i XV wieku powstało królestwo ludu Gandów, które w latach ok. 1344–1650 było pod zwierzchnością królestwa Kitary. Władcy Bugandy noszą tradycyjny tytuł – kabaka. W Bugandzie nie wykształcił się podział na grupy społeczne różniące się pochodzeniem, jak to było w Afryce Wielkich Jzeior.
W XIX wieku Buganda objęła hegemonię w regionie; państwo to miało silną armię i dużą flotę na Jeziorze Wiktorii. W wieku XIX pojawili się Arabowie, szerzący islam i kulturę arabską. Od połowy XIX wieku zaczęli pojawiać się misjonarze.

W 1848 roku brytyjski podróżnik John Hanning Speke dotarł do jeziora, które nazwał na część królowej brytyjskiej Jeziorem Wiktorii. "Widział okazałe domostwa o wiele większe od tych, które znał z trasy swojej dotychczasowej wędrówki. Niektóre chaty miały do piętnastu metrów wysokości i były starannie wyplecione z traw i trzcin. Rybacy korzystali z łodzi dochodzących do dwudziestu metrów długości. Tubylcy przyodziani byli w delikatne tkaniny wyrabiane z włókien kory drzewnej. Byli mistrzami wszelkich plecionek, potrafili wyplatać koszyki tak, że nie wyciekała z nich woda. Mieli kogo podpatrywać, nad wodą gnieździły się setki wikłaczy, a ich kołyszące się na wietrze gniazda widoczne były niemal wszędzie" [2].
Pałac kabaki to wielka chata wzniesiona z gliny, piasku i drewna, a potem przykryta grubą warstwą trzciny [3]. "Dom był nie tylko schronieniem i siedzibą władcy, był niczym księga, z której wtajemniczeni mogli odczytywać ukryte znaczenia. Olbrzymie kręgi utworzone z wyplecionych traw w dwóch różnych odcieniach symbolizowały poszczególne bugandyjskie klany" [2].

Podróżnik Speke został przyjęty przez kabakę Mutesę I. Mutesa I przeszedł na islam, potem jednak pozwolił na działalność misjonarzy chrześcijańskich. Dążył do centralizacji władzy i podporzządkowania krajów sąseidnich. Jego syn Mwanga był w 1900 roku określany jako organ wykonawczy administracji kolonialnej.
W 1888 roku rozpoczęła działalność Brytyjska Kompania Wschodnioafrykańska, która objęła protektoratem cały kraj do 1909 r.
Buganda uzyskała niepodległość 9.10.1962, a pierwszym prezydentem Republiki Ugandy został król bugandyjski Edward Frederick Mutesa II. W 1966 roku premier Obote odsunął od władzy Mutesę, który uciekł do Londynu. Obote zlikwidował system federalny, a w 1969 roku wprowadził rządy jednopartyjne oraz zapowiedział nacjonalizację przemysłu i handlu.

W 1971 samozwańczy generał Idi Amin dokonał zamachu stanu i wprowadził dyktaturę na okres 8 lat: 300 tysięcy Ugandyjczyków przypłaciło to życiem.
W 1979 roku wybuchła wojna domowa. Przy pomocy wojsk tanzańskich Amin został obalony. W latach 1980-1985 przezydentem był Obote. Po wojskowym zamachu stanu w roku 1985 władzę przejął generał T. Okello. W 1986 roku prezydentem został Yoweri Museveni, który nadal sprawuje to stanowisko.
Walki między zwolennikami Obote, Amina i Okello w latach 1986-1991 przyczyniły się do degradacji gospodarczej.

Nauka: Najważniejszym ośrodkiem naukowym jest Uniwersytet Makarere w Kampali założony w 1949 roku. W Kampali działa też wyższa szkoła techniczna.

Opracowała A.D. na podstawie:
[1] Ziemia : kompendium wiedzy o planecie / red. Monika Wróbel. - Warszawa : Wydawnictwo SBM, cop. 2017.
[2] Uganda : jak się masz, muzungu? / Michał Kruszona. - Poznań : Zysk i S-ka, cop. 2011. Seria: Człowiek Poznaje Świat.
[3] Afrykańskie domostwa
[4] Pomocnik Historyczny Polityki "Dzieje Afryki" Nr 8/2020.
[5] Encyklopedia Gazety Wyborczej. - Kraków: PWN, 2006.
[6] Wikipedia
zob. też: Przyrodnicze i kulturowe dziedzictwo Ugandy, autor: krafal,
Gospodarka krajów misyjnych,
[1] Jezioro Wiktorii obumrze w ciągu 50 lat; filmy na Youtube:
[2] Uganda - perła Afryki
[3] Afryka nie taka dzika, czyli wolontariat w Afryce - Uganda 1
[4] Afryka nie taka dzika, czyli wolontariat w Afryce - Uganda 4
[5] Wioska, której nie ma na mapie